Σενάρια διευθέτησης στο Αιγαίο! Τα 12 ν.μ.το Casus Belli και ο παράγων SAFE

Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, αυτό της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, επαναφέρει με άρθρο του στην Καθημερινή ο καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της Ν.Δ., Άγγελος Συρίγος. Η ανάλυσή του φωτίζει τα ιστορικά, νομικά και γεωπολιτικά δεδομένα του casus belli που η Άγκυρα διατηρεί στην ουσία από το 1974, αλλά και τα περιθώρια μιας πιθανής διευθέτησης μέσα στο νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο του προγράμματος SAFE.

Από το 1974 έως το 1995: η απειλή πολέμου ως σταθερά

Όπως υπενθυμίζει ο Συρίγος, η απειλή πολέμου γεννήθηκε τον Ιούνιο του 1974, όταν η Αθήνα εξέταζε την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης. Από τότε και έως σήμερα, η Τουρκία έχει επανειλημμένα επαναλάβει ότι η αύξηση πέραν των 6 μιλίων αποτελεί αιτία πολέμου – θέση που τυποποιήθηκε με το ψήφισμα της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης το 1995. Ο ίδιος χαρακτηρίζει το casus belli «ευθεία παραβίαση του άρθρου 2.4 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ», σημειώνοντας ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα διεθνώς που δεν έχει ασκήσει ακόμη το εθιμικά κατοχυρωμένο δικαίωμα των 12 ν.μ.

Η ανάλυση εξηγεί γιατί η Άγκυρα αντιδρά: μετά την επέκταση, η θαλάσσια περιοχή υπό ελληνική κυριαρχία θα αυξανόταν στο 72% του Αιγαίου, ενώ της Τουρκίας θα έμενε μόλις 8,7%. Οι περισσότερες τουρκικές διεκδικήσεις θα καθίσταντο ανενεργές, ενώ θα εξαλείφετο η ασυμμετρία μεταξύ εναέριου χώρου και χωρικών υδάτων.

Η νομική διάσταση και τα «διεθνή στενά»

Ο Συρίγος υπογραμμίζει ότι η άσκηση του δικαιώματος δεν συνιστά καταχρηστική ενέργεια, αλλά εφαρμογή εθιμικού κανόνα. Παράλληλα εξηγεί ότι το διεθνές δίκαιο έχει ήδη προβλέψει τη λειτουργία των «διεθνών στενών» (άρθρα 37-44 της Σύμβασης του 1982), που διασφαλίζουν ελεύθερη διέλευση πλοίων και αεροσκαφών ακόμη και μέσα σε χωρικά ύδατα. Έτσι, η Τουρκία και η διεθνής ναυσιπλοΐα δεν θα αποκλείονταν, αλλά θα διέσχιζαν τα στενά με το καθεστώς «διέλευσης τράνζιτ».

Οι ανεκμετάλλευτες ευκαιρίες του 2003 και του 2010

Το άρθρο αναφέρεται στις δύο μοναδικές περιόδους που το ζήτημα συζητήθηκε απευθείας με την Άγκυρα: το 2003 και το 2010. Τότε υπήρξε, κατά τον καθηγητή Χρήστο Ροζάκη, προσέγγιση ώστε η Ελλάδα να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στο Δυτικό Αιγαίο και να παραπεμφθεί η υφαλοκρηπίδα στη Χάγη. Ο Σημίτης δεν προχώρησε, κρίνοντας ότι η Βουλή δεν θα ενέκρινε σχετικό νόμο, ενώ το 2013 ο Βενιζέλος σταμάτησε κάθε συζήτηση, επιμένοντας ότι η άσκηση του δικαιώματος είναι μονομερής και δεν διαπραγματεύεται.

Η σημερινή στάση της Άγκυρας και ο παράγοντας SAFE

Η Τουρκία, σύμφωνα με τον Συρίγο, συνεχίζει να αμφισβητεί το δικαίωμα της Ελλάδας να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα χωρίς συνεννόηση. Ο Χακάν Φιντάν δήλωσε πρόσφατα ότι «τα 6 και τα 12 μίλια μπορούν να συζητηθούν», χωρίς να αναφερθεί σε casus belli – για πρώτη φορά έπειτα από 51 χρόνια. Η διαφοροποίηση αυτή αποδίδεται σε πιέσεις που δέχεται η Άγκυρα, καθώς η συμμετοχή της στο πρόγραμμα SAFE της Ε.Ε. προϋποθέτει την άρση της απειλής πολέμου, όπως έχει επισημάνει και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.

Επέκταση με διευκολύνσεις

Ο Συρίγος εισηγείται μια στρατηγική επανατοποθέτηση: η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων να αποτελέσει εργαλείο περιορισμού του τουρκικού επεκτατισμού και οριστικής διευθέτησης εκκρεμοτήτων. Προτείνει η Ελλάδα να ασκήσει το δικαίωμα της, παρέχοντας όμως διευκολύνσεις στη διεθνή ναυσιπλοΐα, όπως διατήρηση 6 ν.μ. σε συγκεκριμένους διαύλους ή ρυθμίσεις για τα πλοία που κατευθύνονται προς τη Σμύρνη.

Ωστόσο, υπογραμμίζει ότι τέτοιες κινήσεις πρέπει να συνοδευτούν από απτά ανταλλάγματα, όχι από μια ασαφή προσφυγή στη Χάγη. Ενδεικτικά αναφέρει ότι η Τουρκία θα μπορούσε να αναγνωρίσει ρητά τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου.

Το συμπέρασμα

Η Ελλάδα, καταλήγει ο Συρίγος, έχει πλέον απέναντί της μια Τουρκία που προσπαθεί να δείξει «διαλλακτική» ρητορικά, χωρίς όμως να έχει εγκαταλείψει τις πάγιες θέσεις της. Το κρίσιμο είναι η Αθήνα να αξιοποιήσει τη συγκυρία – το διεθνές δίκαιο, την πίεση της Ε.Ε. και το ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE – για να κλείσει οριστικά, υπό τους δικούς της όρους, τις εκκρεμότητες του Αιγαίου.