Ένας από τους πιο ιστορικούς και αγαπημένους δρόμους της Αθήνας, η Φωκίωνος Νέγρη, φέρει το όνομα ενός ανθρώπου που σημάδεψε με το έργο και το πνεύμα του τον 19ο και τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο περίπατος στον πεζόδρομο που ξεκινά από την πλατεία Κυψέλης και καταλήγει στην Ιωάννου Δροσοπούλου, οδηγεί –συνειρμικά ή κυριολεκτικά– στα ίχνη μιας παλιάς αστικής Αθήνας, που χτίστηκε πάνω στα απομεινάρια ενός φυσικού ρέματος των Τουρκοβουνίων.

Ο δρόμος διαμορφώθηκε τη δεκαετία του 1930, ως χώρος περιπάτου και κοινωνικής ζωής για την ανερχόμενη αστική τάξη της εποχής, και γρήγορα έγινε συνώνυμο της αριστοκρατικής Αθήνας. Όμως πίσω από το όνομά του βρίσκεται μια εμβληματική προσωπικότητα του ελληνικού 19ου αιώνα: ο Φωκίων Νέγρης, γεωλόγος, μεταλλειολόγος, πολιτικός, ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο Φωκίων Νέγρης, ο Φαναριώτης επιστήμονας που εκβιομηχάνισε το Λαύριο

Ο Φωκίων Νέγρης γεννήθηκε στις 13 Απριλίου 1846 στην Κωνσταντινούπολη, σε οικογένεια που συνέδεε ονόματα-θρύλους της Φαναριώτικης αριστοκρατίας: Νέγρη, Καλλιμάχη και Υψηλάντη. Ήταν δισέγγονος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, πατέρα του Δημητρίου και του Αλέξανδρου, των πρωτεργατών της Ελληνικής Επανάστασης.

Μεγάλωσε στο Παρίσι, όπου έλαβε λαμπρή μόρφωση: αποφοίτησε από την École Polytechnique, σπούδασε μεταλλειολογία στην École de Mines και μαθηματικά στη Σορβόνη. Το 1873 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, αναλαμβάνοντας θέση γενικού εφόρου των Μεταλλείων Λαυρίου, ενώ λίγα χρόνια αργότερα έγινε διευθυντής τους.

Η πιο σημαντική του συνεισφορά ήταν η σιδηροδρομική σύνδεση του Λαυρίου με την Αθήνα, έργο που θεωρείται κομβικό για την οικονομική ανάπτυξη της εποχής. Η ολοκλήρωσή του απαίτησε διαπραγματεύσεις με τον Χαρίλαο Τρικούπη, σε μια περίοδο έντονων αντιπαραθέσεων ανάμεσα στο κράτος και τις μεταλλευτικές εταιρείες.

Ο πολιτικός και κοινωνικός ρεαλιστής

Ο Νέγρης δεν περιορίστηκε στην επιστήμη. Εξελέγη βουλευτής Αττικής και Βοιωτίας το 1887 και διετέλεσε υπουργός Οικονομικών, Συγκοινωνιών και Εσωτερικών στις κυβερνήσεις του Αλέξανδρου Ζαΐμη.

Κατά τη θητεία του, εξασφάλισε μεγάλο εξωτερικό δάνειο για την ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου και εισηγήθηκε τον νόμο ΒΩΜΑ, που προέβλεπε την περίθαλψη των εργατών των μεταλλείων και των οικογενειών τους – μια πρωτοποριακή κοινωνική μεταρρύθμιση για την εποχή.

Ως δήμαρχος Λαυρίου (1895-1898) διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ειρηνική επίλυση της μεγάλης απεργιακής εξέγερσης των μεταλλωρύχων, αναδεικνύοντας έναν πιο κοινωνικό τρόπο άσκησης εξουσίας.

Επιστήμονας, ακαδημαϊκός και οραματιστής

Ο Φωκίων Νέγρης υπήρξε μέλος ή πρόεδρος δεκάδων θεσμικών φορέων: του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, της Εταιρείας Σιδηροδρόμων Αττικής, του Ελληνικού Πολυτεχνικού Συλλόγου, ενώ διετέλεσε και πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών.

Οι επιστημονικές του μελέτες πάνω στα πετρώματα, το υπέδαφος και το κλίμα της Ελλάδας θεωρούνται θεμελιώδεις για τη γεωλογική έρευνα του 20ού αιώνα. Ήταν μάλιστα ο πρώτος που, ήδη από το 1904, ανέφερε την ύπαρξη αρχαίας πόλης στον υποθαλάσσιο χώρο της Ελαφονήσου, μια διαπίστωση που δεκαετίες αργότερα επιβεβαιώθηκε από αρχαιολογικές έρευνες.

Η Έπαυλη της Κηφισιάς και το τέλος μιας εποχής

Το 1900 ολοκλήρωσε την Έπαυλη Νέγρη, ένα κομψό αρχοντικό στην Κηφισιά (οδός Δηλιγιάννη και Γεωργαντά), όπου έζησε έως τον θάνατό του το 1928. Μετά τον θάνατό του, η κατοικία πέρασε στη σύζυγό του Ελένη Ρίζου-Νερουλού και κατόπιν στην κόρη τους Λουκία Νέγρη, προτού περάσει αργότερα στην ιδιοκτησία του Δήμου Κηφισιάς.

Από το Λαύριο στην Κυψέλη — η μνήμη ενός εκσυγχρονιστή

Ο Φωκίων Νέγρης δεν υπήρξε μόνο ένας τεχνοκράτης της εποχής του. Υπήρξε οραματιστής του εκσυγχρονισμού, ένας άνθρωπος που συνέδεσε την επιστήμη με την κοινωνία, την πρόοδο με την ανθρωπιά.

Η οδός Φωκίωνος Νέγρη, ο πιο εμβληματικός πεζόδρομος της Κυψέλης, διατηρεί στο όνομά της τη μνήμη ενός ανθρώπου που πίστεψε πως η ανάπτυξη δεν έχει νόημα χωρίς πολιτισμό, εργασία και κοινωνική πρόνοια — ενός πραγματικού Αθηναίου διαφωτιστή.

LIFE