Ο εχθρός εκ των έσω! Κίνδυνος εμφυλίων στις μεγαλουπόλεις

Ενώ οι εξωτερικές απειλές από τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα τεταμένο διεθνές περιβάλλον, ο Βρετανός ερευνητής Ντέιβιντ Μπετζ θεωρεί πως ο σοβαρότερος κίνδυνος για τη Δύση μπορεί να πηγάζει εκ των έσω. Για δεκαετίες, η επικρατούσα πεποίθηση ήταν πως οι σύγχρονες, δημοκρατικές και εύρωστες κοινωνίες της Δύσης βρίσκονταν στο απυρόβλητο του εσωτερικού διχασμού. Όμως, όπως επισημαίνει, αυτή η βεβαιότητα έχει πλέον διαρραγεί, καθώς ο κοινωνικός ιστός έχει κατακερματιστεί.

Κατά τον Μπετζ, οι ίδιες οι εσωτερικές πολιτικές – και ειδικά οι λεγόμενες «πολιτικές ταυτότητας» – έχουν εντείνει το ρήγμα. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η τάση συγκεκριμένων ομάδων, που αυτοπροσδιορίζονται με βάση φυλή, θρησκεία, εθνοτική ή πολιτισμική καταγωγή, να προτάσσουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους εις βάρος του συλλογικού καλού. Αυτή η αποσπασματικότητα, υπογραμμίζει, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για εμφύλια σύγκρουση.

Παρότι μια ετερογενής κοινωνία δεν είναι εξ ορισμού πιο επιρρεπής σε εσωτερικές αναταράξεις, ο Μπετζ βλέπει τη Δύση ως ξεχωριστή περίπτωση: οι κοινωνίες που είναι «μέτρια ομοιογενείς» αποδεικνύονται πιο ευάλωτες, ιδίως όταν η παραδοσιακή πλειοψηφία θεωρεί πως αμφισβητείται η θέση της ή όταν μια υπολογίσιμη μειονότητα αποκτά την ισχύ να δράσει αυτόνομα. Μόλις πριν από μία γενιά, τα δυτικά κράτη διατηρούσαν μια ενιαία αίσθηση ταυτότητας και κοινής κληρονομιάς· σήμερα θυμίζουν «παζλ ανταγωνιστικών φυλών ταυτότητας» που ζουν συχνά σε παράλληλες πραγματικότητες.

Στο επιχείρημά του επικαλείται την έννοια του «πολέμου πολιτισμών» και τη ρήση του Όλιβερ Γουέντελ Χολμς ότι «μεταξύ δύο ομάδων που επιδιώκουν να οικοδομήσουν ασύμβατους κόσμους, η βία μοιάζει αναπόφευκτη».

Πολιτική απαξίωση και κοινωνικοοικονομική στασιμότητα

Στην κοινωνική πόλωση προστίθεται η αυξανόμενη δυσπιστία απέναντι στις πολιτικές ελίτ, που κατηγορούνται για αποσύνδεση από την πραγματικότητα και αδυναμία επίλυσης κρίσιμων προβλημάτων. Το αίσθημα εγκατάλειψης και θυμού φθείρει το συνεκτικό ιστό του έθνους. Παράλληλα, η οικονομική στασιμότητα – με τη μεσαία τάξη να συρρικνώνεται, την ανεργία να επιμένει και τον πλούτο να συγκεντρώνεται σε λίγα χέρια – εντείνει την απογοήτευση και δημιουργεί εύφλεκτο περιβάλλον.

Δημογραφικό χάσμα και γεωπολιτική διάσταση

Η μαζική εγκατάσταση μεταναστών σε αστικά κέντρα διευρύνει το χάσμα με τις αγροτικές περιοχές, όπου η εθνοτική ομοιογένεια παραμένει μεγαλύτερη. Αυτό μπορεί να μεταφραστεί σε συγκρούσεις με εθνοτικά χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας μέτωπα πόλης–υπαίθρου. Η πολιτική πόλωση ακολουθεί την ίδια γραμμή: οι μεγαλουπόλεις, με μεγαλύτερη ποικιλομορφία, διατηρούν ολοένα πιο ανταγωνιστική σχέση με την επαρχία – χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα αποτελέσματα των τελευταίων ευρωεκλογών στη Γαλλία.

Οι “άγριες πόλεις”

Ο Μπετζ προειδοποιεί για περιοχές στις οποίες η κρατική εξουσία έχει χάσει τον έλεγχο, τις οποίες ονομάζει «άγριες πόλεις» – μητροπόλεις άνω του ενός εκατομμυρίου κατοίκων όπου η τήρηση του κράτους δικαίου έχει καταρρεύσει, αλλά εξακολουθούν να διαδραματίζουν ρόλο στη διεθνή σκηνή. Η εικόνα τους περιλαμβάνει διαφθορά, υποδομές σε παρακμή, βιομηχανική ερήμωση και ζώνες εκτός αστυνομικού ελέγχου.

Το σενάριο ενός εμφυλίου

Σε περίπτωση κλιμάκωσης, η πολιτική νομιμότητα θα καταρρεύσει, η τοπική οικονομία θα παραλύσει και ο έλεγχος θα περάσει σε ένοπλες ομάδες. Οι αντίπαλοι θα επιδιώξουν την καταστροφή κρίσιμων υποδομών ώστε να πυροδοτήσουν συστημική κατάρρευση και εθνική αποσταθεροποίηση.

Οι συνέπειες

Καταστροφή πολιτιστικής κληρονομιάς, μαζικές πληθυσμιακές μετακινήσεις, μακροχρόνια και αιματηρή σύγκρουση είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο κατατάσσονται, σύμφωνα με τον ερευνητή, στις πιο εκτεθειμένες χώρες – με ήδη ορατά προειδοποιητικά σημάδια. Όπως είχε προειδοποιήσει το 2018 ο πρώην Γάλλος υπουργός Εσωτερικών Ζεράρ Κολόμπ, «σήμερα ζούμε δίπλα-δίπλα… φοβάμαι ότι αύριο θα ζήσουμε ο ένας απέναντι στον άλλο».

Αυτός είναι ο εφιαλτικός κύκλος που ο Ντέιβιντ Μπετζ περιγράφει με λεπτομέρεια, υποστηρίζοντας ότι η μεγαλύτερη απειλή για τη Δύση μπορεί να μην έρχεται απέξω, αλλά από τα ίδια της τα θεμέλια.