Το ζήτημα των «αιώνιων φοιτητών» επιστρέφει τακτικά στη δημόσια ατζέντα, προκαλώντας εύκολες –συχνά υπεραπλουστευτικές– αντιδράσεις, όπως αναφέρει σε άρθρο του στην εφημερίδα "Ναυτεμπορική", ο Περικλής Γκόγκας, Καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΔΠΘ. «Δεν θα έπρεπε να υπάρχουν», «είναι πάρα πολλοί σε σχέση με άλλες χώρες», «κοστίζουν στον φορολογούμενο», «αποτελούν τροχοπέδη για τα πανεπιστήμια». Όμως, πόσο ακριβής είναι αυτή η εικόνα;
Η συζήτηση συνήθως πάσχει από έλλειψη ψυχραιμίας και βάθους. Πριν βιαστούμε να υιοθετήσουμε απόψεις ή λύσεις, αξίζει να δούμε ποια είναι τα πραγματικά δεδομένα –στην Ελλάδα και διεθνώς.
Δύο κατηγορίες φοιτητών – διαφορετικά προβλήματα
Ο όρος «αιώνιος φοιτητής» περιλαμβάνει δύο πολύ διαφορετικές ομάδες:
Φοιτητές που εγκατέλειψαν σιωπηλά: Δεν έχουν πρόθεση να επιστρέψουν στις σπουδές, αλλά παραμένουν εγγεγραμμένοι γιατί δεν μπήκαν ποτέ στη διαδικασία διαγραφής.
Φοιτητές μερικής φοίτησης: Λόγω δουλειάς, οικογένειας ή οικονομικών περιορισμών, επιλέγουν να σπουδάζουν με αργούς ρυθμούς, επιμηκύνοντας σκόπιμα τη φοίτηση.
Το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν προσφέρει επίσημα τη δυνατότητα μερικής φοίτησης, οπότε η πρακτική αυτή αναπτύχθηκε de facto.
Οι αριθμοί λένε άλλα
Παρά τις εντυπώσεις, οι λεγόμενοι «αιώνιοι» είναι πολύ λιγότεροι από όσο νομίζουμε. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι από αυτούς είτε είναι ανενεργοί είτε απλώς δεν επιβαρύνουν οικονομικά το σύστημα:
Δεν δικαιούνται πάσο, σίτιση, στέγαση ή δωρεάν συγγράμματα.
Δεν προκαλούν άμεσο κόστος στον φορολογούμενο.
Αν συμμετέχουν στις εξετάσεις, η επιβάρυνση για το πανεπιστήμιο περιορίζεται στην επιπλέον διόρθωση λίγων γραπτών.
Το επιχείρημα περί στρέβλωσης στην κατανομή των πόρων, αν τα ιδρύματα χρηματοδοτούνται ανά εγγεγραμμένο φοιτητή, αντιμετωπίζεται εύκολα με την τεχνολογία: σήμερα είναι εφικτός ο διαχωρισμός ενεργών από μη ενεργούς φοιτητές μέσω των ηλεκτρονικών συστημάτων.
Τα ρίσκα των διαγραφών
Η επιβολή αυτόματων διαγραφών γεννά νέα προβλήματα:
Τι γίνεται με έναν φοιτητή που έχει περάσει 39 μαθήματα και χρωστά μόνο 1; Θα διαγραφεί ολόκληρη η προσπάθειά του για μια αποτυχία σε ένα μάθημα;
Πώς διαχειρίζεται το σύστημα τις ηθικές πιέσεις που μπορεί να προκύψουν όταν η διαγραφή εξαρτάται από τον βαθμό σε ένα και μόνο μάθημα;
Και το πιο κρίσιμο: Πόσο δίκαιο είναι να κόβονται φοιτητές υπό απειλή χρόνου, όταν οι ίδιοι μπορεί να ζουν συνθήκες που τους επιβάλλουν πιο αργούς ρυθμούς σπουδών;
Οι διεθνείς επιδόσεις
Η Ελλάδα, σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας, εμφανίζει ποσοστό αποφοίτησης περίπου 70% – αρκετά ικανοποιητικό συγκριτικά με άλλες χώρες:
Γαλλία: Μόνο το 31,5% των φοιτητών αποφοιτούν στην προβλεπόμενη διάρκεια.
Αυστρία: Μόλις 12% παίρνουν πτυχίο στον προβλεπόμενο χρόνο – το ποσοστό φτάνει στο 53% τρία χρόνια μετά.
Ολλανδία: 29% εντός κανονικής διάρκειας.
Ισραήλ και Λιθουανία: Υψηλότερες επιδόσεις, 57% και 60% αντίστοιχα.
ΗΠΑ: Σύμφωνα με το National Center for Education Statistics, τα στοιχεία δείχνουν παρόμοιες ή και χειρότερες καθυστερήσεις σε σχέση με την Ελλάδα.
Η καθυστέρηση στις σπουδές δεν είναι ελληνική «παθογένεια» – είναι διεθνής πραγματικότητα.
Νέες ανάγκες, νέα κανονικότητα
Πολλά πανεπιστήμια διεθνώς αναγνωρίζουν πλέον ότι οι φοιτητές σπουδάζουν μέσα σε ένα πιο σύνθετο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον. Η ολοκλήρωση των σπουδών σε 5 ή και 6 χρόνια θεωρείται φυσιολογική. Οι σύγχρονες τάσεις περιλαμβάνουν:
Ευελιξία στα προγράμματα σπουδών.
Υποστήριξη για φοιτητές που εργάζονται.
Καθοδήγηση και αναδιάρθρωση των απαιτήσεων ώστε να μειώνονται οι αχρείαστες καθυστερήσεις.
Συμπέρασμα
Το πρόβλημα των «αιώνιων φοιτητών» είναι πολυπαραγοντικό και, στην ουσία του, μικρότερο από όσο παρουσιάζεται. Οι φοιτητές που καθυστερούν δεν είναι παρά η αντανάκλαση μιας κοινωνίας που αλλάζει: εργασία παράλληλα με σπουδές, κοινωνικές υποχρεώσεις, οικονομικές πιέσεις.
Η επιβολή αυστηρών ορίων και διαγραφών δεν απαντά στο πρόβλημα – το απωθεί ή το μεταθέτει. Χρειαζόμαστε θεσμικές λύσεις, όπως η επίσημη καθιέρωση μερικής φοίτησης, και όχι πολιτικές εντυπωσιασμού που τιμωρούν τη διαφορετικότητα της φοιτητικής εμπειρίας.
Ο «αιώνιος φοιτητής» δεν είναι τεμπέλης – είναι, συχνά, εργαζόμενος, γονιός, ή απλώς άνθρωπος με πιο δύσκολες συνθήκες. Το πανεπιστήμιο δεν μπορεί να αγνοήσει την κοινωνία στην οποία ανήκει.