Η συζήτηση γύρω από το περιβόητο άρθρο 5 της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας επανέρχεται στο προσκήνιο, την ώρα που η Άγκυρα συνεχίζει να ποντάρει στην «ασπίδα» του ΝΑΤΟ για να ενισχύσει τη γεωπολιτική της θέση. Όμως, σύμφωνα με άρθρο του Ισραηλινού αναλυτή Σάι Γκαλ στην "Καθημερινή", η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική: η ρήτρα συλλογικής άμυνας δεν προσφέρει καμία εγγύηση αυτόματης στρατιωτικής υποστήριξης και σίγουρα δεν καλύπτει πολιτικές επιλογές που έρχονται σε σύγκρουση με το ευρωπαϊκό και διεθνές δίκαιο.

Η αλήθεια πίσω από το άρθρο 5

Το άρθρο 5 έχει ενεργοποιηθεί μόνο μία φορά στην ιστορία της Συμμαχίας, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Ακόμα και τότε, η αντίδραση αποφασίστηκε κατόπιν ομοφωνίας, με κάθε κράτος-μέλος να επιλέγει τον τρόπο συμμετοχής του. «Δεν υπάρχει αυτόματη εμπλοκή», τονίζει ο Γκαλ. Για την Τουρκία, αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να θεωρεί δεδομένη την ενεργοποίηση της συλλογικής άμυνας σε περίπτωση κρίσης.

Πολιτική, όχι γεωγραφία

Τυπικά, η τουρκική επικράτεια, τα πλοία και τα αεροσκάφη της καλύπτονται από τη Συνθήκη. Το πρόβλημα όμως δεν είναι γεωγραφικό, αλλά πολιτικό: το αν μια ενέργεια συνιστά «ένοπλη επίθεση» αποφασίζεται συλλογικά. Και εκεί η Τουρκία βρίσκεται σε δύσκολη θέση.

Το ΝΑΤΟ έχει χαρακτηρίσει τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση και η Ε.Ε. έχει επιβάλει σκληρές κυρώσεις. Ο πρόεδρος Ερντογάν, ωστόσο, φιλοξενεί την ηγεσία της στην Κωνσταντινούπολη και δηλώνει ότι «η Χαμάς δεν είναι τρομοκρατική οργάνωση». Σε περίπτωση ισραηλινού πλήγματος κατά εγκαταστάσεων της Χαμάς επί τουρκικού εδάφους, οι σύμμαχοι θα βρεθούν μπροστά στο δίλημμα: σεβασμός κυριαρχίας ή καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Καμία απόφαση δεν μπορεί να ληφθεί ερήμην του ευρωπαϊκού δικαίου.

Ανατολική Μεσόγειος: Το παράδειγμα της Κύπρου

Αντίστοιχα, στο σενάριο «Οργή του Ποσειδώνα» —σχέδιο συνεργασίας Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου για την άρση της τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας στα Κατεχόμενα— το άρθρο 5 δεν παρέχει προστασία στην Άγκυρα. Η πρωτοβουλία έχει στόχο την εφαρμογή του διεθνούς δικαίου, όχι την πρόκληση επίθεσης. «Η υπεράσπιση μιας παράνομης κατοχής δεν μπορεί να ζητήσει νομιμοποίηση από το ΝΑΤΟ», υπογραμμίζει ο Γκαλ.

Το ίδιο ισχύει και για το τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο η Ε.Ε. έχει απορρίψει ως άκυρο και αντίθετο με το Δίκαιο της Θάλασσας. Η ιδέα ότι η Συμμαχία θα επιστρατευθεί για να στηρίξει μια τέτοια αξίωση είναι, κατά τον Γκαλ, αδιανόητη.

Ο πυρηνικός κίνδυνος του Ακούγιου

Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο αναλυτής στον πυρηνικό σταθμό του Ακούγιου, έργο της ρωσικής Rosatom. Εάν η Τουρκία επιχειρήσει στρατιωτική χρήση, δεν θα μιλάμε για ζήτημα συλλογικής άμυνας, αλλά για κρίση διάδοσης πυρηνικών όπλων. Το προηγούμενο του Ισραήλ σε Ιράκ (1981), Συρία (2007) και Ιράν (2025) δείχνει ότι η απάντηση μπορεί να είναι ένα προληπτικό πλήγμα, όχι η ενεργοποίηση του άρθρου 5.

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο

Η Συνθήκη της Λισσαβώνας προβλέπει ρητά ότι τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. οφείλουν να στηρίζουν την κοινή εξωτερική πολιτική και να καταπολεμούν την τρομοκρατία. Το άρθρο 42 (7) της Συνθήκης καθιερώνει ρήτρα αμοιβαίας άμυνας, σε πλήρη συντονισμό με το ΝΑΤΟ. Επομένως, το ευρωπαϊκό δίκαιο έχει προτεραιότητα. Όπως λέει ο Γκαλ: «Η Λισσαβώνα θεσπίζει υποχρέωση, το άρθρο 5 παρέχει απλώς δυνατότητα».

To NATO δεν προστατεύει την Τουρκία

Για την Τουρκία, η «ομπρέλα» του ΝΑΤΟ δεν έχει αντίκρισμα όσο οι επιλογές της έρχονται σε σύγκρουση με τις ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσμεύσεις. Για την Ευρώπη, η εικόνα είναι σαφής: η Συμμαχία δημιουργήθηκε για να προστατεύει από εξωτερικές απειλές, όχι για να καλύπτει αντιφάσεις, κατοχές και συμμαχίες με τρομοκρατικά δίκτυα.

Χαμάς Ιράκ Ιράν Συρία Τουρκία Ισραήλ Κύπρος LIFE Ελλάδα