Ανησυχητικά στοιχεία! Εθισμένοι στα Social Media οι νέοι

Ανησυχητικά στοιχεία για τη χρήση των κοινωνικών δικτύων από ανηλίκους φέρνει στο φως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Σύμφωνα με τα δεδομένα του 2022, περισσότεροι από ένας στους δέκα εφήβους εμφανίζουν συμπτώματα εθιστικής συμπεριφοράς, με δυσκολία στον έλεγχο αλλά και φαινόμενα «στέρησης» όταν απέχουν από την οθόνη.

«Όλοι ξέρουμε ότι είναι εθιστικό», παραδέχεται η 17χρονη Χάνα Κουζμιτόβιτς από την Πολωνία, η οποία συνεργάστηκε με την προεδρία της ΕΕ στο συγκεκριμένο ζήτημα. «Γνωρίζω τους κινδύνους, όμως συνεχίζω να το χρησιμοποιώ».

Κυβερνήσεις σε δίλημμα – Σκληροί περιορισμοί ή ψηφιακή εκπαίδευση;

Η πίεση προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αυξάνεται, με ειδικούς της δημόσιας υγείας να ζητούν μέτρα προστασίας των παιδιών. Στο τραπέζι βρίσκονται η επαλήθευση ηλικίας, οι καμπάνιες ενημέρωσης και ακόμη και απαγορεύσεις χρήσης. Ο Εμανουέλ Μακρόν ήδη προτείνει απαγόρευση κάτω των 15 στη Γαλλία, ενώ Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Δανία και Ολλανδία δείχνουν στήριξη σε πιο αυστηρούς κανόνες.

Την ίδια στιγμή, οι ίδιες οι πλατφόρμες (Meta, Google, TikTok) προωθούν δικά τους εργαλεία προστασίας ανηλίκων – περιορισμούς στο περιεχόμενο, λειτουργίες γονικού ελέγχου και ενισχυμένη ιδιωτικότητα. Όμως πολλοί θεωρούν ότι αυτά δεν επαρκούν.

Τα «υπέρ» και τα «κατά»

Δεν είναι όλοι οι ειδικοί υπέρ μιας ολικής απαγόρευσης. Όπως σημειώνει η καθηγήτρια Τζέσικα Πιοτρούσκι του Πανεπιστημίου Άμστερνταμ, η τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να ενισχύσουν φιλίες και κοινωνικούς δεσμούς. Ωστόσο, πλήθος ερευνών συνδέει τη συχνή χρήση με κατάθλιψη, διαταραχές ύπνου και αυξημένη κατανάλωση ουσιών.

Η Κάντρι Σόοβα, διευθύντρια της οργάνωσης Mental Health Europe, τονίζει πως «αν δεν υπάρξει σοβαρή αυτορρύθμιση, τότε πρέπει να θεσπιστούν αυστηροί νόμοι».

Το νομικό πλαίσιο της ΕΕ και η συζήτηση για την απαγόρευση

Ο Κανονισμός για τις Ψηφιακές Υπηρεσίες (DSA) ζητά «κατάλληλα μέτρα» για την προστασία ανηλίκων, όμως η εφαρμογή τους παραμένει ασαφής. Η Κομισιόν προτείνει νέες κατευθύνσεις, όπως την κατάργηση λειτουργιών που ενισχύουν τον εθισμό (streaks, read receipts), αλλά οι οδηγίες δεν είναι δεσμευτικές.

Το πρόβλημα κορυφώνεται στην επαλήθευση ηλικίας. Παρά το γεγονός ότι τα παιδιά κάτω των 13 δεν επιτρέπεται να δίνουν συγκατάθεση για χρήση δεδομένων, στην πράξη το 94% των παιδιών στη Δανία έχει λογαριασμό πριν από αυτή την ηλικία.

Η Meta υποστηρίζει ότι η επαλήθευση πρέπει να γίνεται από τα λειτουργικά συστήματα (Apple, Google), όμως η Google απαντά πως η ευθύνη είναι «συλλογική».

«Η απαγόρευση δεν είναι λύση»

Οι απόψεις παραμένουν διχασμένες. Ο υπουργός Υγείας της Κύπρου, Μιχάλης Δαμιανός, θέτει το ερώτημα: «Πώς επιβάλλεται κάτι τέτοιο στην πράξη;». Ο Μαλτέζος ομόλογός του, Ζο Ετιέν Αμπέλα, συμπληρώνει: «Η απαγόρευση είναι βήμα στο άγνωστο. Δεν έχουμε επαρκή τεκμηρίωση, αλλά γνωρίζουμε ότι υπάρχει πρόβλημα».

Η Διευθύντρια Υγειονομικής Ασφάλειας του ΠΟΥ, Νατάσα Αζοπαρντί-Μουσκάτ, προτείνει πιο ρεαλιστικές λύσεις: εκπαίδευση ψηφιακού γραμματισμού και ενισχυμένα εργαλεία γονικού ελέγχου. Άλλωστε, όπως παραδέχονται και οι ίδιοι οι έφηβοι, οι απαγορεύσεις μπορούν εύκολα να παρακαμφθούν.

Το μόνο βέβαιο είναι πως η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να αγνοεί τον αντίκτυπο των social media στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν τώρα, θα διαμορφώσουν το μέλλον ολόκληρης της ψηφιακής γενιάς.

Chat Control: Προστασία ανηλίκων ή μαζική παρακολούθηση;

Το λεγόμενο “Chat Control” επιστρέφει δυναμικά στο τραπέζι των συζητήσεων στην Ευρώπη, με την ΕΕ να πλησιάζει σε κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον των ψηφιακών επικοινωνιών. Πρόκειται για έναν προτεινόμενο κανονισμό που θα υποχρεώνει όλες τις πλατφόρμες – από εφαρμογές μηνυμάτων όπως WhatsApp και Signal, μέχρι υπηρεσίες email και αποθήκευσης στο cloud – να σαρώνουν ιδιωτικά μηνύματα, φωτογραφίες και βίντεο απευθείας στη συσκευή του χρήστη, πριν ακόμη αποσταλούν.

Επισήμως, στόχος είναι η πρόληψη και καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στο διαδίκτυο. Ωστόσο, η πρόταση έχει ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων, καθώς πολλοί τη χαρακτηρίζουν μέτρο μαζικής παρακολούθησης που απειλεί την ιδιωτικότητα και την ελευθερία των επικοινωνιών.

Επαλήθευση ηλικίας και τέλος της ανωνυμίας;

Το σχέδιο προβλέπει επίσης υποχρεωτική επαλήθευση ηλικίας, κάτι που ουσιαστικά καταργεί την ανωνυμία στο διαδίκτυο. Εξαιρέσεις θα ισχύουν μόνο για συγκεκριμένους λογαριασμούς, όπως στρατιωτικούς ή αστυνομικούς.

Αντιθέτως, νομικοί, τεχνολόγοι και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι μια τέτοια ρύθμιση θα ανοίξει “πίσω πόρτες” στην κρυπτογράφηση, δίνοντας σε κυβερνήσεις και υπηρεσίες ασφαλείας πρωτοφανείς δυνατότητες παρακολούθησης. Οι υποστηρικτές του μέτρου επιμένουν ότι η προστασία των ανηλίκων πρέπει να τεθεί πάνω απ’ όλα και ότι το σημερινό, εθελοντικό σύστημα αναφορών από τις πλατφόρμες είναι ανεπαρκές.

Η πολιτική μάχη στην ΕΕ

Η συζήτηση έχει αποκτήσει νέο βάρος μετά την 1η Ιουλίου 2025, όταν η Δανία ανέλαβε την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ και έθεσε ως στόχο την οριστική ψηφοφορία στις 14 Οκτωβρίου. Μέχρι στιγμής, 19 από τα 27 κράτη-μέλη δηλώνουν υπέρ, ανάμεσά τους η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Το βλέμμα, όμως, στρέφεται στη στάση της Γερμανίας, που θεωρείται καθοριστική για την τελική πλειοψηφία.

Σύμφωνα με στοιχεία της Κομισιόν, εφόσον το σύστημα εφαρμοστεί, οι αναφορές για ύποπτα περιστατικά κακοποίησης παιδιών θα μπορούσαν να αυξηθούν κατά 354%. Παρά ταύτα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκφράζει έντονες επιφυλάξεις, υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο ενός «γενικευμένου και χωρίς διάκριση ελέγχου» των επικοινωνιών.

Ο κίνδυνος για την ιδιωτικότητα

Οι αντιδράσεις από οργανώσεις, τεχνολογικούς κολοσσούς και πολίτες εντείνονται. Νομικοί μιλούν για παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων, ενώ εταιρείες ανάπτυξης εφαρμογών προειδοποιούν για κυβερνο-χάος, σε περίπτωση που αποδυναμωθεί η ασφάλεια της κρυπτογράφησης.

Πλέον, η συζήτηση ξεπερνά τα όρια της προστασίας ανηλίκων και αγγίζει το ίδιο το μέλλον της ιδιωτικότητας στην ψηφιακή εποχή.

Ασφάλεια ή ελευθερία;

Καθώς η ώρα της ψηφοφορίας πλησιάζει, η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο θεμελιώδεις αξίες: την προστασία των παιδιών και τη διαφύλαξη των πολιτικών ελευθεριών. Η τελική απόφαση γύρω από το Chat Control θα αποτελέσει καθοριστικό προηγούμενο για τον τρόπο που η Ευρώπη θα χαράξει τα όρια ανάμεσα στην ασφάλεια και την ιδιωτικότητα στον 21ο αιώνα.